Psikolog Louis Leon Thurstone tarafından deneysel araştırmalar ile keşfedilen Beş Büyük Faktör Kuramı, en öne çıkan 5 etmeni ele alır. Bu 5 etmen; Açıklık (Openness), Sorumluluk(Conscientiousness), Dışadönüklük (Extraversion), Uyumluluk (Agreeableness), ve Duygusal (Neuroticism) dengeyi kapsamaktadır. (Kısaca: OCEAN (okyanus)) Diğer bir adlarıı arasında “Beş Etmen Modeli” (BEM) ve “Anlayış Yeteneği” bulunmaktadır.
İlgili etmenlerin her biri kendi aralarında da yakından ilişkilidir. Kişiliğin tanımlanmasında kullanılan BEM, psikologlar tarafından daha detaylı olarak açıklanabilmesi için birtakım kuramlar geliştirmişlerdir.
OCEAN
- Açıklık (Openness): Açıklık kapsamında, sıra dışı fikirler, hisler, sanatı takdir, merak, çeşitli deneyimler ve hayal kurma yer alır.
- Sorumluluk(Conscientiousness): Sorumluluk kapsamında, sorumlu hareket etme, öz disipline yönelim, azimli olmak, planlı hareket etme yer alır.
- Dışadönüklük (Extraversion): Dışadönüklük, olumlu duygular, enerji ve diğer kişileri teşvik ederek ortaklık yapabilmeyi kapsar.
- Uyumluluk (Agreeableness): Uyumluluk diğer kişilere ya da olaylara karşı zıt ya da şüpheli olmaktan ziyade yardıma hazır ve merhametli bir yaklaşımı kapsar.
- Duygusal Denge (Neuroticism): Duygusal Denge ise alınganlık, bunalım, kaygı, öfke gibi olumsuz etki oluşturabilecek davranışlara eğilimi kapsar ve bu özelliklere sahip kişiler duygusal dengesiz olarak nitelendirilir.
Yukarıda verilen OCEAN maddeleri yüzdelik dilimler halinde belirtilir. Bireysel geribildirim ile puanlanmaktadır. Örneğin; yüzde 70’in üzerinde sorumluluk puanına sahip olan bir kişi, sorumluluk ve düzen konusunda oldukça başarılıdır. Ancak dışadönüklük maddesi yüzde 10’luk bir dilimden az ise, puanı sessizlik ve yalnızlık ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır.
OCEAN Örnekleri
OCEAN özelliklerinden açıklığı üst düzeye çıkaran kişiler, duygusal anlamda açık, sanatsever ve yeni şeylere meraklı olurlar. Her bireyin açıklık puanı yüksek olmayabilir aynı zamanda yüksek olanların sanata ve şiire aşırı ilgisi ama yeni kültürlere karşı ilgi seviyesi düşük de olabilir. Dışadönüklük puanı yüksek olan kişiler de zaman zaman insanlarla aralarına mesafe koyabilirler.
Açıklık (Openness) Örnekleri
- Hayal gücüme güvenirim.
- Kolay öğrenirim.
- Fikirlerim yaratıcıdır.
Sorumluluk(Conscientiousness) Örnekleri
- Program yapar ve uygularım.
- Detaylara dikkat eder, düzeni severim.
- Görev üstlenmekten hoşlanırım.
Dışadönüklük (Extraversion) Örnekleri
- Aktivitelerin aranan yüzüyüm.
- Yeni insanların yanında rahat olurum ve onlarla birlikte olmaktan keyif alırım.
- İlgi odağı olmayı severim.
Uyumluluk (Agreeableness) Örnekleri
- İnsanlarla ilgilenir, onları rahatlatmaya çalışırım.
- Diğerlerinin duygu ve düşüncelerine ilgi duyarım.
- İnsanların sorunları ile ilgilenmeyi severim ve çözüme kavuşturmaya çalışırım.
Duygusal (Neuroticism) Örnekleri
- Ruh halim değişiklik gösterir.
- Kolaylıkla rahatsız olur, öfkelenir, üzülür ve strese girerim.
- Genellikle keyifsiz hissederim.
OCEAN etmenleri çevreden etkilenebildiği gibi kalıtımsal olarak da etki edebilmektedir. Yapılan araştırmalarda kalıtımsal olarak etkiler yaklaşık oranlarla birbirlerini desteklemektedir. İnsanlar kalıtımsal olarak yüzde 57 açıklık, yüzde 54 dışadönüklük, yüzde 49 sorumluluk, yüzde 42 uyumluluk ve yüzde 48 oranında duygusal dengeye sahip olurlar. Yapılan diğer araştırmalar ile de erkeklerin daha yüksek sorumluluk ve dışadönüklüğü varken, kadınların uyumluluk ve duygusal dengeleri daha olarak saptanmıştır.