Sosyal etki, bir kişinin, grubun ya da toplumun başka bir kişinin davranışlarını olumlu ya da olumsuz yönde değiştirmesi ya da etkilemesi anlamına gelir.
Bilgisel ve Kuralsal Sosyal Etki
Sosyal etkinin türü ise kişinin algılama şekline göre değişiklik gösterir. Kişi, sosyal etkiyi bilgi sağlayıcı ya da zorlayıcı olarak algılayabilir. Bilgi sağlayıcı olarak algıladığında bilgisel sosyal etki, zorlayıcı olarak algıladığında kuralsal sosyal etki, gerçekleşmiş olur. Kişi etkilere uyarak veya uymayarak bir tepki verir ve bu tepkileri benimser ya da onlara itaat eder.
Bilgisel sosyal etki ile hareket eden kişi, doğru olduğunu düşündüğü için benimseyerek etkiye uyum sağlar. Mesela iş yerinde telefon kullanmanın yasak olması durumunda çalışanların bir kısmı bu yasağın mantıklı ve doğru olduğunu düşünür. Bu sayede kuralı benimser ve kurala uygun şekilde davranır.
Kuralsal sosyal etki de ise kişi ödül ve ceza sistemi nedeniyle etkiye uyum sağlar. Telefon yasağı bazı çalışanlara da mantıksız ve yanlış gelebilir. Ancak onlarda herhangi bir uyarı durumu ile karşılaşmamak ve iş yeri sahibi ile sağlıklı bir ilişki kurabilmek için kurala itaat ederek uyum sağlarlar.
Kişiler, bazı durumlarda yanlış bulduğu bir kuralı yaptırım olmadan da kabul edip, uyum sağlayabilir. Bu sayede mevcut gruptan ayrı kalmamış olur.
Solomon Asch: Uyum Deneyi
Sosyal psikolog Solomon Asch, 1953 yılında insanların kararlarında çevrenin etkisinin ne denli önem arz ettiğini anlamaya çalıştıkları bir deney gerçekleştirmiştir. Deney esnasında toplamda 4 tane çizginin yer aldığı bir görsel deneklere gösterilir. Görsellerde yer alan çizgilerin biri sol tarafta yer alır ve diğer üçü, kısa, orta, ve uzundur. Sol taraftaki çizgi ile hangisinin aynı uzunlukta olduğu deneklere sorulur.
Deneye katılanların biri dışında geri kalanlar önceden belirlenmiş olan ortak cevapları vereceklerdir. Gerçek denek en son cevap vereceği yere oturur. Görsellerdeki sorular, birbirinden farklıdır ancak sor aynıdır. “Soldaki çizgi, hangi çizgi ile eşittir?” Diğer denekler ve gerçek denek soruya cevap verir. Gerçek denek birkaç soruda doğru cevabı vermeye devam eder. Diğerleri ise ısrarla aynı yanlış cevabı söylemeye devam ederler. Gerçek denek ise bir noktadan sonra uyum sağlar ve onlarla birlikte yanlış cevabı vermeye devam ederler. Gerçek deneklerin yüzde 35’i yanlış olduğunu bile bile gruba ayak uydurur.
Asch’in uyum deneyinde gerçek olan denek bilgisel olarak cevabın yanlış olduğunu bilir ancak cevabı tam olarak benimsememiştir. Ayrıca bir ödül ya da ceza olmaması da zorlayıcı bir durum teşkil etmez. Yine de denek grubun kurallarına uyum gösterir ve sosyal etkiden etkilenir.
Bu deney sosyal psikolog olan Stanley Milgram’ı etkiler ve bu deney sonrasında itaat davranışlarını incelemek adına Milgram Deneyi’ni yürütür.
Gerçek denek siz olsaydınız, doğru bildiğinizi söylemeye devam eder miydiniz?
