Kapı etkisini hiç duydunuz mu? Aslında hepimizin başına mutlaka gelmiştir. Bulunduğumuz odadan başka bir odaya geçtiğimizde, ne yapmak için gittiğimizi unuturuz. Mutfağa gider, buzdolabı açar ve alarmı çalana kadar içindeki şeylere bakarız. Bir şeyleri unutmaya başladığımızı düşünürüz. Bu konuda yapılan araştırmalarda aslında evimizde bulunan kapılardan geçmemizin etkisinin olduğunu ortaya çıkarmışlar. Bu durumun adı ise: Doorway effect yani kapı etkisi
Kapı Etkisi Nedir?
Kapı etkisi herhangi bir kapıdan geçtiğimizde beynimizde oluşan kısa hafıza kaybıdır.
Gündelik hayatın yoğunluğu zaten bir takım şeyleri unutmamıza neden olabiliyor. Ancak kapı etkisinin yoğun yaşam tarzımızla hiçbir ilgisi yok. Bu sadece kısa süreli bellek kaybı anlamına geliyor.
Kapı Etkisi Araştırma Örneği
Andrea Tamplin, Sabine Krawietz ve Gabriel Radvansky bir araştırma yapmış. Notre Dame Üniversitesi’nde yapılan araştırmada sanal ortamda bir oda yapılmış ve bir takım nesneler bu odaya yerleştirilmiş. Deneklerden de bu nesnelerin yerlerini değiştirmeleri istenmiş. Denekler ile paylaşılmayan bilgi ise, yeri değiştirilen nesnenin kaybolmasıymış. Aynı deneklerden, nesneleri başka bir sanal odaya taşımasını istemişler. Taşıma işlemi sonrasında ikinci odanın ilk halini göstermişler. Bu sayede ne kadar nesnenin taşındığını ve hatırlandığını analiz etme şansları olmuş. Nesnelerin kaybolduğundan haberleri olmayan denekler, aynı odada yerlerini değiştirdikleri nesneleri hatırlamış ancak diğer sanal odaya taşıdıkları nesneleri hatırlamamışlar.
Kapı etkisi, hem zihinsel hem de fiziksel ortam değiştiğinde diğer nesneler nedeniyle meydana geliyor. Yani, başka bir mekansal gerçek, beyinde çevreye uyum ve düşünmeyi yeniden düzenleme konusunda zamana gerek duyuyor. Bu ise amneziye sebep oluyor.
İnsan beyni konsantre olduğunda, tek bir şeye odaklanıyor ve diğer şeyleri anlık olarak siliyor. Mesela bir şeyi gözümüzün önünde olmasına rağmen göremememiz, elimizde olan telefonu yine de aramamız gibi.
Kapı etkisi, oda değişikliği gerçekleştiği için beynimizde yeni bir mekansal algılama yaşatıyor. Bu durum diğer şeyleri silmesi için yeterli oluyor. Daha konsantre olabilmek için gereksiz şeyleri anlık siliyor da diyebiliriz.
Rutin Yapılan İşlerde Beyin Davranışları
Rutine dönüştürdüğümüz işler artık odak gerektirmez. Bildiğimiz bir yolda araba sürerken daha rahat oluyoruz ama virajlı bir yolda daha çok yola odaklanmamız gerekiyor. Gün içinde yaptığımız şeylerin büyük bir resim oluşturduğunu ve daha küçük eylemlerin, resmin detayları olduğunu düşünebiliriz.
Mesela salonda otururken dondurma getirdiğiniz ve kaşığı unuttunuz. Planınız (kaşık), strateji uygulamanız gereken nokta ise (mutfağa gitmek) kapı eşiği ile unutuluyor. Planınız aslında resminizin küçük bir detayı (dondurma yiyebilmek) iken diğer ve daha büyük plan (dondurma yeme isteğini tamamlamak) anlamına geliyor.
Mutfakta olduğunuz esnada zihniniz başka bir düşünceye yoğunlaşır. Mutfağın dağınık olduğuna ya da bulaşık makinesinin dolu olup olmadığına gibi. Bu da mekansal değişikliğe alışması için beynimizin geçirdiği sürede yaşanır. Yeni bir mekanın zihin tarafından algılanması kapı etkisi nedeniyle oluşur.
Yapılan araştırmalarda, kapı etkisi hayatta kalmamız için oluşturulmuş bir mekanizma olduğu tahmin ediliyor. Avlandığımız dönemlerde, mağaramızdan çıktıktan sonra daha tehlikeli bir çevreye giriyorduk. Yeni çevreye odaklanmanın hayatımızı kurtarması konusunda yararlı bir yaklaşım olması gerçekten çok mantıklı.
Kapı, yeni şeylere odaklanabilmemiz için mevcut düşünceleri unutmamızı sağlayan bir tuş gibi. Hayran olmamak elde değil.
