Koleksiyon yapıyor musunuz? Aranızda “hayır” diyenleriniz olabilir ama her 10 kişiden 9’unun yaptığı öne sürülüyor.
Lise çağlarımızda sevgilimiz ile gittiğimiz sinema biletlerini, yediğimiz yemeklerin fişlerini, ona aldığımız hediyeleri n faturalarını bir kutuda sakladık sanırım. O yıllarda sigara içenler, aynı defteri kullananlar, birbirine not kağıdı atarak derste haberleşenlerimiz de vardır mutlaka. Ne oldu o kağıt parçalarına?
Belki kendinizi kağıt koleksiyonu yapan biri olarak görmüyor olabilirsiniz ama bunun literatürde bir adı var. 16. yüzyıla kadar uzanıyor ve giderlerimizi kontrol etmek için bile atmadığımız market fişlerinden bize ulaşıyor. Bu öyle para koleksiyonu gibi değil de daha çok değersizliğe değer katmak gibi. Bahsettiğim koleksiyon türünün adı, Ephemera ya da Efemera!
Ephemera Nedir?
Bazılarımız, market fişlerini almaz. Bazılarımız alır ama çöpe atar. Bazıları ise alır ve cüzdanına ya da cebine koyar. Günlük hayatımızda değerini yitirmiş, gelip geçici olan belgeleri belki de bilinçaltımızda, gelecekte yaşayacağımız geçmişe ışık tutma fikri için saklıyoruzdur.
Çöpe atmaktan çekinmeyeceğimiz, “ıvır zıvır” olarak nitelendirdiğimiz, bu kağıtlara ephemera adı verilir. Türkçe karşılığı “efemera”dır. Ephemera koleksiyonu yapan kişiler efemerist ve efemera koleksiyoneri olarak adlandırılır.
Ephemera, Yunanca epi (hakkında) ve hemera (gün) kelimelerinin birleşmesi ile oluşur. Ephemera ilk defa, Samuel Johnson’ın 1571 yılında yazdığı The Ramler kitabında gazeteler için kullanılmıştır. Bu küçük şeylere karşı duyular büyük merak, 1584 – 1654 yıllarına kadar uzanıyor. Son yıllarda yükseliş yaşaması ise John Johnsın ve John Lewis ile gerçekleşmiştir.
Gerçek Ephermeristler
Kitap, pul, tablo ve para dışında kalan tüm kağıt belgeler ephermera olarak geçmektedir. Dünyanın en ünlü ve en büyük ephemera koleksiyonu, Bodleian Kütüphanesi’nde yer alan John Johnson’ın koleksiyonudur. Koleksiyon, sokakta satılan şarkı sözlerinden taç giyme davetiyesine kadar bir çok parça barındırmaktadır.
Ephermeristlerin hepsi ephemera koleksiyoncusu değildir. Koleksiyondan ziyade ticaret ve araştırma konusu olarak da ele alanlar da vardır.
Ephemera koleksiyonerleri, hiç para harcamadan da bunu gerçekleştirebilir. Boş sigara kutuları, biletler, not kağıtları gibi parçalar toplanabilir. Gerçekten efemerist olan kişi en gösterişli ya da en gösterişsiz olanları da toplayabilir. Onun için önemli olan toplamaktır ve ilgisi değişmez. Genellik bir temaya ve kategoriye dayanır. Bilet, fatura, kartvizit, deniz, uçak, sağlık gibi. Onlar için önemli olan tarihsel evrim, değişim ve dönüşümdür.
Ephemeranın tanımını ve sınırlarını belirlemek uzun sürmüş. Günümüzde ise hala tartışma konusu olmakta olan ephemeranın sınırları aslında tamamen net değildir.
- Kağıttan yapılmış olması (el ile yazılmış veya baskı olan her şey)
- İki boyutlu olması (ilaç kutuları ve sigara kutuları gibi üç boyutlu da olabilir)
- Kalıcı olmayan (kısa süre için geçerliliğini korumalı ama ferman, berat gibi kıymetli kağıtlar da olabilir)
- Kitap olmamalı (kitap kapağı, reklamı veya 32 sayfadan az olması koşuluyla küçük hacimli eserler olabilir)