Aletçilik olarak bilinen felsefe akımının kurucusu ve eğitim kuramcısı John Dewey (1859-1952), “İnsan, sadece sorumluluk üstlenerek, zihnini sağlam ve dengeli bir şekilde geliştirebilir.”demiş.
Sorumluluk Nedir?
Sorumluluk, kendine ve başkalarına karşı yerine getirmen gereken görevleri zamanında yapma yükümlülüğün anlamına geliyor. Kişiliğimizin bir parçası da hatta toplumda yer edinmemizi sağlayan bir detay da denebilir. Çünkü sorumluluk, bir takım görevleri yapmamız ve üstlenmemiz demektir. Yaptığımız görevler tamamlandıktan sonra olumlu ya da olumsuz tüm sonuçları da üstlenmiş sayılırız.
Çocukluğumuzdan, yaşlılığımıza kadar belirli sorumlukluklarımız vardır ve layığıyla yerine getirmek ise bize kalmıştır. Bazı durumlarda sorumluluk zor gelse de, zihnimizin sağlam ve dengeli olması için hayatımızda önemli bir noktadadır.
Sorumluluk Sahibi Olmak
Herkes kendi kararlarını almak almak ister. Aldığı yanlış kararların sonuçlarına ise katlanmayı zamanla yetenek edinir. Bir karar alınırken, elde var olan kaynaklara ne kadar hakim olunduğu ve verimli kullanıldığı önemlidir. Sorumluluk sahibi birey, değer yargılarına özen göstererek bağımsız davranabilmelidir. Özgüven sahibi ve başkalarına karşı saygılı olarak, kendi ihtiyaçlarını karşılayabilmelidir.
Ebeveynler, çocuklarına, kendi çevresini ve çevresinde olup biteni tanımasında ve algılamasında yardımcı olmalıdırlar. Dürüstlük, adalet, uyum gibi birçok konu çocuğa öğretilmelidir. Bu sayede çocuklar sorumluluk bilinci geliştirmiş olurlar.
Okul çağında bir çocuk, yaşadığı ev ortamında sorumluluk sahibi değilse, okulda da herhangi bir sorumluluğu üstlenme çabasına da giremez. Çünkü öğrenmediği bir konuda davranış sergileyemez. Küçük yaşlarda kazandırılmaya başlandığında ise, sorumluluk bilinci her sorumlulukla daha da güçlenir. Sorumluluk becerisi de diğer beceriler gibi ne kadar fazla olursa, başarı oranı da o kadar artar.
Eğer çocuk, kendi başına bir şeyler yapmaya istekli ise kontrollü bir şekilde yapmasına izin vermek gerekir. Eğer, tüm ihtiyaçları ebeveyn ya da bakıcı gibi başka biri tarafından karşılanırsa, çocuk sorumluluk geliştiremez. Bu gibi durumlarda çocuk; neyi, nerede ve nasıl yapacağını öğrenmesini engeller. Onun yerine sorumluluklarını gerçekleştiriyor olmak, kişilik gelişiminin zarar görmesine neden olabilir. Duygularını ve tepkilerini paylaşmaktan kaçınır, sorumluluğu da erteler.
Sorumsuzluk Nasıl Oluşur?
Eğer çocuğunuz ya da sorumluk sahibi olması için destek verdiğiniz kişi davranışlarını bahaneler ile kapatmaya çalışıyorsa bu sorumsuzluk anlamına gelir. Bu gibi durumlarda, durumun önemi hakkında bilgi verilmesi ve bahaneleri kabul etmediğinizi belirtmeniz gerekir.
Yalan söylüyor olması ise sorumluluktan kaçtığı anlamına gelir. Hatalı olduğu durumlarda, uygun bir dille hatasını kabul etmesini sağlamanız gerekir. Bazı durumlarda ise bedel ödemesini sağlamanız gerekebilir.
Örneğin, yetişkin bir birey ödemesi gereken faturaların sorumluluğunu üstlenmiyorsa, siz de üstlenmemelisiniz. Fatura ödenmediği takdirde kesilen su, elektrik ve ya internet bir bedel olaraktır. Bu bedel ise tekrar aynı duruma düşmemesi için sorumluluğu kazanmasını sağlayabilir.
Daha fazla çatışma yaşamamak adına affettiğiniz ya da hoş gördüğünüz durumlar, sonrasında daha büyük problemleri doğurur. Örneğin; çocuğunuzun evde top oynamasına kızıyorsunuz ve siz mutfaktayken oynayıp bir vazoyu kırdı. Sesleri duymadığınızı düşünerek rüzgar yüzünden olduğunu söyleyebilir. Bu durumu hoş görmeniz, benzer durumları da hoş görmeniz anlamını oluşturur. Çocuğunuz, başka bir konuda da yalan söyleyerek durumu hoş görmenizi bekler.
Bu durumları engellemek ve sorumluluk sahibi olması için özen göstermek gerekir. Çünkü sizin yanlışlara verdiğiniz olumlu tepkileri, başkaları vermeyebilir. Böyle durumlar kişiliğe zarar veren unsurlar haline gelebilir.
Sorumlulukta 4 Güvenilir Adım
- Sorumluluğun önemi mutlaka anlatılmalıdır.
Yapması gerekenlerin neler olduğunu ve neden yapması gerektiğini bilmesi gerekir. Bu sayede başkalarına ne zaman yardımcı olması gerektiğini ve ne zaman bağımsız olması gerektiğini kavramış olacaktır.
- Sorumluluk mutlaka belirli bir süre içerisinde gerçekleşmelidir.
Verilen görevin belirli sürede yerine getirilmesi önemli bir noktadır. Bu süreç takip edilmeli ve eksikliklerinin giderilmesi gerekmektedir. “Görevi yerine getirdi mi? Ne kadar sürede getirdi? Ne zaman yaptı?”
- Mutlaka geri bildirim yapılmalıdır.
Sorumluluklar yerine olması gerektiği gibi getiriliyorsa kişi motive edilmelidir. Aksi durumlar ise konuşulmalı ve nedenler hakkında paylaşımlarda bulunulmalıdır.
- Sorumluluk alıp uygulamıyorsa mutlaka hatırlatılmalıdır.
Sorumlu olduğu davranışı yerine getirilmiyorsa yapana kadar uygun bir dille hatırlatmaya devam edilmelidir.