Günümüz uyanmaya karar vererek başlar, kahvaltıya, işe ne ile gideceğimize, şemsiye alıp almayacağımıza, ne giyeceğimize, öğle yemeğinde ne yiyeceğimize, yapacağımız planlara karar vererek devam eder. Hayatımızın her noktasında bir karar vermek zorunda kalırız. Bu kararları verirken de hatalar yaptığımızı ancak kararı hayata geçirdikten sonra algılayabiliriz.
Karar verirken geçmiş deneyimlerimizden de yararlanır, birtakım önyargı sistemi çalıştırırız. Bazen yanılmamıza da bu sebep verir. Havanın daha önce bulutlu olmasının yağmuru çağrıştırması normaldir ancak daha önce yanımıza şemsiye almamışken yağmur yağmış olması nedeniyle her bulutlu havada şemsiye almayız. Daha önce aldatıldığınızı varsayalım, hayatınıza aldığınız yeni kişinin aynı şeyleri yapacağına inanmanız da bir önyargıdır. Aslında birbirinden farklı iki insanı aynı kefeye koymuş olursunuz. Bu gibi önyargılar ya da başka sebeplerden dolayı, yanlış kararlar veririz.
Yanlış Kararlar Vermemize Neden Olan Şeyler
Bandwagon effect (Sürü psikolojisi): Bir düşünceyi benimserken, diğer insanların düşünceleri üzerinden hareket etmek. Eğer çoğunluğun fikri aynı ise, doğrudur diye düşünmek. Sanırım örnek vermeye gerek yok.
Blind-spot bias (Kör nokta önyargısı): İnsanın aynı davranışları sergilemesine rağmen başkalarını yargılamasının daha kolay olmasıdır. Sokakta bağıran insanlara belirli bir kılıf uydururken, kendi yaptıklarını görmezden gelmek ile örneklendirilebilir.
Choice-supportive bias (Seçimi destekleyen önyargı): Yaptığınız seçimlerin doğru olduğunu düşünerek onları destekler ve savunursunuz.
Clustering illusion (Kümeleme illüzyonu): Rastgele olan şeylerde, belirli bir düzen olduğuna inanmak anlamına gelir. Yatırımcı piyasanın; aşağı, aşağı, yukarı, yukarı şeklinde devam ettiğini gördüğünde tekrar aynı düzende devam edeceğine inanır.
Confirmation bias (Onay önyargısı): Bizimle aynı düşünceye sahip olan kişileri onaylar ve aksini düşünmeyi reddederiz. Bu nedenle farklı düşüncedeki insanlar sürekli diğer düşünceyi sürekli ikna etmeye çalışır.
Conservatism bias (Muhafazakarlık önyargısı): Güncel kayıtlar yerine eski kanıtlara karşı tutucu davranmaktır.
Ostrich effect (Devekuşu etkisi): Olumsuz ve tehlikeli bilgi durumunda görmezden gelmeye çalışmaktır. Olası tehlikeye karşı devekuşlarının kafasını kuma gömmesinden gelmektedir.
Outcome bias (Sonuç önyargısı): Karar anında sonuca odaklanmak ve durumu sonucuna göre ele almak anlamına gelir.
Overconfidence (Kendine aşırı güven duyma): Kişinin kendine olması gerekenden de fazla füven duyarak risk alabilmesidir.
Placebo effect (Plasebo etkisi): Aslında etkisi olmayan şeylere inanmak ve onun işe yaradığını düşünmek.
Pro-innovation bias (Yenilikçi önyargı): Herhangi bir şeyin faydasını olması gerekenden çok, kısıtlamalarını ise olması gerekenden daha az önemseme anlamına gelir. Yenisi çıkan bir telefonu anında almaya çalışmak gibi.
Recency (Yakın geçmiş önyargısı): Eski bilgileri önemsemeyip güncel bilgileri baz almak.
